Το τελευταίο διάστημα, η χώρα μας βιώνει μια τεράστια καταστροφή από τις πυρκαγιές. Οι εικόνες, οι ειδήσεις, τα σχόλια δημιουργούν ποικίλες σκέψεις και αντιδράσεις στα παιδιά, τα οποία ρωτούν, διαβάζουν στο διαδίκτυο, ακούν απόψεις και, αναμφίβολα, χρειάζονται τη συμπαράσταση και καθοδήγησή μας. Πώς μιλάμε σε ένα παιδί για τις φυσικές καταστροφές; Πώς το καθησυχάζουμε; Πώς δημιουργούμε το πλαίσιο ασφάλειας που χρειάζεται, χωρίς να αποκρύπτουμε την αλήθεια;
Οδηγίες προς τους γονείς
Οι φυσικές καταστροφές, όπως η πυρκαγιά, μπορεί να προκαλέσουν έντονο στρες αλλά και τραύμα, σωματικό και ψυχικό. Οι άνθρωποι ανησυχούν για το αν οι αγαπημένοι τους είναι καλά, ολόκληρες κοινότητες καλούνται να αφήσουν τα σπίτια τους, χωρίς να γνωρίζουν πού θα πάνε, έχοντας την αγωνία για το αν το σπίτι τους θα είναι ασφαλές. Η καθημερινότητα αλλάζει δραματικά και η ανασφάλεια κυριαρχεί. Η απώλεια του σπιτιού, των κατοικιδίων, των σημαντικών αγαθών, του περιβάλλοντος, της πρότερης καθημερινότητας και ζωής αφήνει πίσω της θλίψη, έντονη ευαλωτότητα και οικονομική ανασφάλεια. Τα παιδιά δεν γίνεται να μείνουν ανεπηρέαστα από όλο αυτό, πόσο μάλλον μετά από μία σχολική χρονιά δύσκολη, με όλες τις αλλαγές που έφερε η παρουσία του κορωνοϊού στη ζωή μας. Το πώς όμως θα αντιδράσουν τα παιδιά συνδέεται άμεσα με το πώς οι γονείς και οι σημαντικοί ενήλικες διαχειρίζονται την όλη κατάσταση. Οι συνήθεις αντιδράσεις των παιδιών είναι:- Άγχος, φόβος και ανησυχία σχετικά με την ασφάλεια, τη δική τους και των άλλων (συμπεριλαμβανομένων και των κατοικιδίων ή των ζώων της κοινότητας-αν πρόκειται για χωριό).
- Αγωνία για αναζωπυρώσεις ή για νέες φωτιές.
- Στρες όταν έρχονται σε επαφή με ερεθίσματα που θυμίζουν τη φωτιά (πχ μυρωδιά καμένου, ήχος από αεροπλάνα κτλ).
- Σε επίπεδο συμπεριφοράς: υπερένταση, δυσκολία στη συγκέντρωση, ευερεθιστότητα, απόσυρση, ξεσπάσματα θυμού, επιθετικότητα.
- Σωματικές ενοχλήσεις: πονοκέφαλος, πονόκοιλος κτλ.
- Παρατεταμένη ενασχόληση με τα γεγονότα πυρκαγιάς: μιλούν επαναλαμβανόμενα γι’ αυτά που είδαν, βίωσαν, «παίζουν» τις σκηνές που μπορεί να τα τρόμαξαν.
- Έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που πριν τους ήταν ευχάριστες, πχ παιχνίδι με φίλους.
- Αλλαγές στον ύπνο και την όρεξη.
- Αρχικά να προσπαθήσουμε να παραμείνουμε οι ίδιοι ήρεμοι και καθησυχαστικοί.
- Εξηγούμε στα παιδιά ότι υπάρχουν φωτιές σε όλον τον πλανήτη, κάτι που είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής που συντελείται παγκοσμίως. Αυτό είναι συνέπεια του ότι δεν φροντίζουμε και δεν προστατεύουμε το περιβάλλον.
- Ανάλογα με την ηλικία μπορούμε να μιλήσουμε και για τον εμπρησμό και εξηγούμε ότι είναι εγκληματική πράξη.
- Το βασικό είναι να δώσουμε στα παιδιά αίσθηση ασφάλειας. Αναγνωρίζουμε την απώλεια και την καταστροφή, αλλά εστιάζουμε στις προσπάθειες της κοινότητας για ανάκαμψη. Η καταστροφή είναι μεγάλη, όμως οι διάφοροι φορείς, η κοινότητα και όλοι θα βοηθήσουν στο να επανέλθουμε, τα σπίτια θα ξαναχτιστούν, τα δέντρα θα ξαναφυτρώσουν. Βρίσκουμε παραδείγματα από άλλες κοινότητες που είχαν πληγεί στο παρελθόν και πώς σιγά σιγά ανακάμπτουν.
- Τα παιδιά μπορεί να χρειαστούν παραπάνω προσοχή την περίοδο αυτή και να είναι αναστατωμένα. Παραμένουμε υπομονετικοί, διατηρούμε όσο γίνεται μία σταθερή ρουτίνα.
- Περιορίζουμε την έκθεσή τους στην τηλεόραση και στη διαρκή προβολή εικόνων της φυσικής καταστροφής.
- Ανάλογα με την ηλικία, το αναπτυξιακό επίπεδο και τυχόν άλλα ψυχοσυναισθηματικά θέματα του παιδιού, τα ενθαρρύνουμε να μιλήσουν για τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς τους, για τα γεγονότα που σχετίζονται με την πυρκαγιά, για όλα αυτά που βιώνουν.
- Εξηγούμε στα παιδιά ότι τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις τους είναι φυσιολογικά. Το να είμαστε καλοί ακροατές και να απαντάμε με τρυφερότητα και ενσυναίσθηση είναι το πιο σημαντικό. Τα ενθαρρύνουμε να εκφραστούν μέσα από την τέχνη (να ζωγραφίσουν, να φτιάξουν ιστορίες, να κάνουν κατασκευές στην άμμο), ελεύθερα.
- Δίνουμε λίγο παραπάνω χρόνο πριν τον ύπνο και βοηθούμε το παιδί να χαλαρώσει, είτε διαβάζοντας ένα βιβλίο, συζητώντας, ή παίζοντας ένα ήρεμο παιχνίδι.
- Εστιάζουμε στα δυνατά τους χαρακτηριστικά και τα καλούμε να θυμηθούν τρόπους με τους οποίους είχαν διαχειριστεί στο παρελθόν δύσκολες καταστάσεις και τα είχαν καταφέρει, τι τα είχε βοηθήσει τότε.
- Δίνουμε χρόνο για παιχνίδι και ενδυναμώνουμε τις σχέσεις με συνομηλίκους, ώστε τα παιδιά να νιώθουν την αίσθηση του ανήκειν, να χαλαρώσουν μέσα από το παιχνίδι και την παρέα και να εμπλουτίσουν το ρεπερτόριο των δεξιοτήτων τους, μέσα από την αλληλεπίδραση.
- Τα ενθαρρύνουμε να βοηθήσουν. Τα παιδιά ανακάμπτουν πιο γρήγορα και νιώθουν καλύτερα όταν αισθάνονται ότι βοηθούν και συνεισφέρουν. Τους δίνουμε μικρές αρμοδιότητες, ανάλογα με την ηλικία τους, όπως πχ να βοηθήσουν στο καθάρισμα της αυλής ή και να συγκεντρώσουν ήδη για τους πυρόπληκτους, για τους πυροσβέστες κτλ. Ύστερα από αυτές τις δραστηριότητες, τους δίνουμε χρόνο να ασχοληθούν με κάτι άλλο, που δεν σχετίζεται με την πυρκαγιά και να χαλαρώσουν.
- Προσέχουμε στις συζητήσεις που κάνουμε σχετικά με τις πυρκαγιές και τον απόηχο αυτών, όταν είμαστε μπροστά στα παιδιά, γιατί μπορεί να παρερμηνεύσουν αυτά που ακούν και να φοβηθούν παραπάνω, ακούγοντας πράγματα που δεν καταλαβαίνουν.
- Αποφεύγουμε τις αναφορές σε στερεότυπα ή σε εκφράσεις που ενδεχομένως να μειώσουν άτομα, χώρες ή θρησκείες, οι οποίες πιθανόν να συνδέονται με τις πυρκαγιές. Τα παιδιά συνήθως γενικεύουν αρνητικές δηλώσεις και πιθανόν να επιδείξουν στο μέλλον εκφοβιστικές και ρατσιστικές τάσεις.
- Απαντάμε στις ερωτήσεις τους πάντα με ειλικρίνεια, με βάση το αναπτυξιακό τους επίπεδο. Λέμε αλήθειες με λέξεις που μπορούν να κατανοήσουν. Παρουσιάζουμε τα γεγονότα όπως έχουν, δίνοντάς τους μόνο τα στοιχεία που πραγματικά χρειάζεται να ξέρουν.
- Στις περιπτώσεις που είναι απαραίτητο, γιατί το παιδί και η οικογένεια πρέπει να εκκενώσει το σπιτι λόγω πυρκαγιάς – η αλήθεια, πρέπει πάντα να συνοδεύεται από ένα πλάνο δράσης, με λεπτομέρειες, πχ θα φτιάξουμε σακίδιο και θα πάμε να μείνουμε στη γιαγιά για λίγες μέρες κτλ.
- Και φυσικά να μην ξεχνάμε να φροντίσουμε και οι ίδιοι τον εαυτό μας, να πάρουμε χρόνο, να επικοινωνήσουμε και να μοιραστούμε σκέψεις και συναισθήματα με ανθρώπους που νιώθουμε κοντά, με την οικογένεια, τους φίλους, να νιώσουμε συνδεδεμένοι και ασφαλείς. Να φροντίσουμε την υγεία μας τρώγοντας σωστά, κάνοντας οποιουδήποτε είδους σωματική άσκηση, περνώντας λίγο χρόνο με τον εαυτό μας για να χαλαρώσουμε και να ξεκουραστούμε.
- Ζητάμε τη βοήθεια ειδικού, όταν κάτι μας προβληματίζει στη συμπεριφορά του παιδιού και δούμε αλλαγές οι οποίες διαρκούν πάνω από 6 μήνες, ή αν εμείς οι ίδιοι δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε τη δική μας αναστάτωση, ή απλά αν νιώθουμε την ανάγκη για υποστήριξη και καθοδήγηση.
- Παραμένουμε αισιόδοξοι. Η στάση μας απέναντι στα δύσκολα είναι αυτή που στα μάτια των παιδιών αποτυπώνεται πιο έντονα.